Sarnaki w XVIII w. rozwijały się głównie dzięki handlowi. Od 1716 r. organizowano w nich 3 jarmarki rocznie. Przyciągnęło to niewątpliwie Żydów zajmujących się głównie rzemiosłem i handlem. W 1742 r. posiadali w Sarnakach cmentarz. W 1754 r. otrzymali zgodę na budowę synagogi. Dane liczbowe dotyczące mieszkańców jednoznacznie wskazują na przewagę wśród mieszkańców Sarnak właśnie społeczności żydowskiej. Już w 1790 r., gdy naliczono 252 mieszkańców, Żydzi stanowili ponad 53% mieszkańców ówczesnego miasta. Odsetek ten rósł wprostproporcjonalnie do liczby mieszkańców miasta, a od 1869 r. osady. W 1909 r. 82% spośród 1995 mieszkańców to Żydzi. W dziewiętnastym wieku największą klęską, która nawiedziła Sarnaki było przejście wojsk napoleońskich wracających spod Moskwy. W wieku XX równie tragiczny okazał się odwrót Rosjan w 1915 r. Podczas wojny polsko – bolszewickiej Sarnaki przechodziły parokrotnie z rąk do rąk. Po tym okresie dane spisów powszechnych pokazują, że Sarnaki nadal się rozwijają. Liczba ludności z ok. 6,5 tysiąca w 1921 r. po dziesięciu latach przekroczyła 7,1 tysiąca. Ludność żydowska i w tym okresie stanowiła większość mieszkańców osady. W 1940 r. została zamknięta w getcie do którego trafili też Żydzi mieszkający w okolicy Sarnak. W sarnackim getcie zamieszkali też Żydzi wysiedleni z Błaszek pod Kaliszem. Przed nimi do Sarnak trafiło ponad 500 mieszkańców Pomorza narodowości polskiej, wysiedlonych z ziem włączonych do Rzeszy. Żydzi w 1942 r. wysiedleni zostali do getta w Łosicach, skąd wywieziono ich do Treblinki.
Powyższe informacje zaczerpnąłem z monografii „Historia i współczesność gminy Sarnaki” dostępnej w postaci pliku pdf na stronie biblioteki w Sarnakach.
Wirtualny sztetl podaje, że w okresie międzywojennym rośnie liczba mieszkańców osady ale szybciej przybywa ludności chrześcijańskiej. W 1930 r. w liczbie 2000 mieszkańców osady już 600 osób nie jest wyznania mojżeszowego. W obu źródłach powtarza się informacja, że społeczność żydowską w Sarnakach tworzyli głównie chasydzi.
Cmentarz przy ul. Marii Konopnickiej w dwudziestoleciu międzywojennym otoczony był kamiennym murem, posiadał drewnianą bramę, a na terenie cmentarza poza grobami znajdowała się drewniana szopa grabarza. A obecnie jest to teren porośnięty gęsto krzewami i drzewami. Podczas dwóch wizyt ostatnich latach nie udało mi się odnaleźć zachowanych macew ale podobno są i jeszcze będę próbował je odnaleźć.
Zdjęcia z dnia 31.05.2020 r.
Lokalizacja:
Pokaż Judaika na większej mapie