Żydzi do Mławy przybyli prawdopodobnie w XV wieku. Na początku wieku XVI opodatkowano ich w związku z koronacją Zygmunta I. Z zachowanych dokumentów można też się dowiedzieć, że w 1551r . w Mławie była synagoga. Jednocześnie wiadomo, że w 1564 r. tylko 5 domów należało do Żydów. Wiek XVII przynosi serię klęsk, które prowadzą do upadku miasta (przemarsze wojsk, epidemie, pożary). Pod koniec wieku XVIII dochodzi do zdarzeń mających ogromny wpływ na dzieje społeczności żydowskiej w Mławie. W 1776 r. wybucha pożar niszczący większość zabudowy miasta. Najwięcej zniszczeń jest w dzielnicy zamieszkiwanej przez Żydów. W tym samym roku władze nakazują Żydom opuszczenie miasta. Ma to być wynikiem konfliktu między chrześcijańską i żydowską ludnością, którego tła nie znam. Czy tłem konfliktu był pożar? Czy może pożar nie miał związku z nakazem opuszczenia miasta? Faktem pozostaje, że w 1790 r. w Mławie nie ma Żydów. Także w 1807 r. nie stwierdza się ich obecności. Ale w 1808 r. jest ich już 137. Zagadką pozostaje informacja zamieszczona na stronie mlawa.pl o treści:
– 1797r. – na mocy decyzji władz pruskich w Mławie powstaje pierwsze w historii miasta getto żydowskie.
Wiadomo, że w 1824 r. w Mławie wyznaczono dzielnicę żydowską do której i tak nigdy nie udało się przesiedlić wszystkich mieszkających w mieście Żydów. Bliskość granicy pruskiej sprzyjała handlowi i przyczyniła się do rozwoju miasta. W drugiej połowie XIX w. miasto liczyło blisko 8000 mieszkańców, podczas gdy na początku tego wieku było ich jedynie 900. Liczba Żydów rosła jeszcze szybciej. Na początku wieku z 15% mniejszość ta osiąga niemal 50% ogólnej liczby mieszkańców.
Nie wiemy kiedy zaczął działać znany nam dzisiaj stary cmentarz żydowski. Jako datę pewną można traktować rok 1775 ale być może cmentarz działał już wcześniej. Może też istniał gdzieś jeszcze starszy kirkut. Przy ulicy Kruczej w Mławie dzisiaj jest tylko tablica informująca o dawnym cmentarzu.
Chociaż cmentarz ten musiano zamknąć po powstaniu w jego pobliżu carskich koszar wojskowych, to najpóźniejszy pochówek na tym cmentarzu miał się odbyć jeszcze na początku wieku XX. Jego funkcje miał przejąć nowy cmentarz ok. 1884 r. Znajduje się on przy obwodnicy, pomiędzy ulicami Warszawską i Piaskową (wejście od strony ul. Warszawskiej). Z obu cmentarzy podczas II wojny światowej usunięto macewy. Posłużyły do utwardzania dróg na niemieckim poligonie w pobliży Mławy. Ich resztki powróciły na nowy cmentarz jako elementy pomnika.
Zdjęcia z dnia 29.05.2018 r.
Więcej informacji na stronach:
Cmentarze żydowskie w Polsce
Wirtualny Sztetl
Mława
Lokalizacja:
Pokaż Judaika na większej mapie