Zamość – cmentarz żydowski – złe miejsca dla ślimaków

Jan Zamoyski planując swoje „miasto idealne” wystarał się o jak najwięcej przywilejów dla nowo powstającego ośrodka. Wśród nich był przywilej De non tolerandis Judaeis. Jednak to co miało przynieść korzyści zamojskim mieszczanom, nie koniecznie było korzystne dla samego rozwoju miasta. Dlatego przywilej zabraniający osiedlania się Żydów wewnątrz murów miejskich już po ośmiu latach (w 1588) przestał funkcjonować. Zamoyski zrezygnował z niego by w mieście osiedlić bogatych kupców sefardyjskich. Aszkenazyjczycy postrzegani byli w tym czasie jako biedota żydowska. Za sprawą sefardyjczyków na początku XVII wieku powstała synagoga. Do podstawowej bryły synagogi dobudowano w późniejszym okresie babińce. Wtedy już sefardyjczycy jeżeli pozostawali w Zamościu to jako nielicząca się mniejszość w społeczności żydowskiej miasta. Miasta które nie wydało swoich Żydów oblegającym je bezskutecznie oddziałom Kozaków Chmielnickiego. W drugiej połowie XVII wieku Żydzi stanowili już większość mieszkańców miasta. Czy przyciągała ich magia niepokonanych murów?

Nowy cmentarz żydowski założono w 1907 r. Ostanie pochówki odbyły się podczas okupacji niemieckiej w II wojnie światowej. Wtedy też cmentarz zdewastowano, podobnie jak stary cmentarz, który po wojnie przeznaczono pod zabudowę.

Zachowane kawałki macew znalazły się w ogrodzeniu wystawionym przy pomniku. Sam pomnik powstał w latach pięćdziesiątych, ogrodzenie ponad 40 lat później. Na szczycie pomnika znajdują się „tablice mojżeszowe” z napisem NIE ZABIJAJ. Skromna pamiątka po społeczności liczącej w 1939 roku kilkanaście tysięcy osób.