Ostrów – jak sama nazwa wskazuje – był wyspą. Osadę założono bowiem w pobliżu rzeki Tyśmienicy, w sąsiedztwie bagien i jezior. Ale był też wyspą innego rodzaju. Odcięcie od świata, którego doświadczał sprawiło, że jego historia była czasami inna niż nawet całkiem bliskiej okolicy.
Prawa miejskie Ostrów otrzymał w roku 1548. W roku 1564 było tu 275 domów. Miasto pełniło funkcję lokalnego centrum handlowego i rzemieślniczego. Nie powinno więc dziwić, że jeszcze w XVI wieku pojawili się tu pierwsi Żydzi. W tym też wieku mieszczanie z Ostrowa otrzymali przywileje ułatwiające im prowadzenie działalności gospodarczej. Przywileje te potwierdzali kolejni królowie. W 1643 roku wydano przywilej na mocy którego miano zburzyć synagogę stojącą w pobliżu rynku i wznieść nową w innym miejscu. W roku 1678 wydano zgodę na budowę nowej synagogi w miejscu wcześniejszej (tej powstałej po 1643 roku). Czyżby i bożnica spłonęła podczas pożaru z roku 1660, który strawił niemal całe miasto? S. Jop zakłada, że kahał w Ostrowie został zorganizowany jeszcze przed 1634 r. W XVIII wieku obejmował on poza samym miastem także 5 wsi i Sosnowicę. W 1693 roku po raz pierwszy ostrowskim Żydom przywileje odebrano i wprowadzono ograniczenia korzystne dla konkurujących z nimi chrześcijan. Co jednak istotne – Ostrów Lubelski ominęły zniszczenia powstania Chmielnickiego, czy potopu szwedzkiego. Ta „wyspa” została zniszczona dopiero w 1718 roku podczas Wojny Północnej i to doszczętnie i przez oddziały Polskie. W roku 1676 w Ostrowie mieszkało 60 Żydów. W 1718 czterech. Ogólna liczba mieszkańców miasta w tym roku wynosiła 20. Ale miasto podniosło się z tego upadku. W 1765 roku zarejestrowano liczbę 344 wyznawców judaizmu w Ostrowie. W 1787 – 408. Żydzi stanowili tylko 18,7% wszystkich mieszkańców Ostrowa. Ale rosnąca ich liczba niepokoiła chrześcijan. Znaleźli oni poparcie u króla Stanisława Poniatowskiego. W 1789 roku król zatwierdził ograniczenia dotyczące Żydów. Wiąże się to z rosnącą rolą Ostrowa jako lokalnego centrum katolickiego – w mieście znajdowała się też liczna grupa grekokatolików. Wiek XIX to okres prosperity Ostrowa. Przemianowany z Lubelskiego na Siedlecki po włączeniu do guberni siedleckiej szybko się rozwijał. W roku 1856 liczył 2579 mieszkańców (w tym 851 Żydów). W roku 1897 przy ogólnej liczbie mieszkańców wynoszącej 6079 Żydów było 3221. Miasto nie posiadało ani jednej utwardzonej drogi. Nie było też żadnej drogi utwardzonej łączącej je z okolicznymi miejscowościami. W pobliżu nie pobudowano żadnej linii kolejowej. „Wyspa” jaką był Ostrów znalazła się też poza zasięgiem gwałtownie rozwijającego się na przełomie wieków ruchu syjonistycznego. W mieście nie było do wybuchu I wojny światowej ani jednej żydowskiej szkoły świeckiej. W roku 1876 roku rozpoczęto budowę nowej synagogi. Prac przy jej wznoszeniu nie ukończono jeszcze w 1888 roku. Już sama informacja o drewnianej synagodze świadczy o tym, że społeczności żydowskiej nie stać było na wzniesienie droższej i trwalszej synagogi murowanej. Przeciągające się prace budowlane najprawdopodobniej też były uwarunkowane skromnymi środkami finansowymi. Społeczność żydowska Ostrowa nie była bogata. W literaturze często wspomina się upadek spowodowany omijającym Ostrów postępem technicznym i oddaleniem od szlaków komunikacyjnych. Trudno jest znaleźć informacje o cmentarzu żydowskim. O jego dacie powstania, czy o zakładaniu następnych po zapełnieniu starej nekropolii. Można podejrzewać, że cmentarz od początku istnienia kahału był jeden i rozrastał się. Nic dziwnego, że na mapach WIG odnaleźć można dużą nekropolię. Mapę złożyłem z fragmentów dwóch WIG-ówek, Ostrów bowiem jest inny i do map nie pasował w całości.
Ciosem z którego Ostrów się nie podniósł było bieżeństwo 1915 roku. Liczba ludności zmalała prawie trzykrotnie. Gdy w 1914 doliczono się w Ostrowie Lubelskim 4956 wyznawców judaizmu (62,4% wszystkich mieszkańców) to w roku 1921 podczas spisu powszechnego odnotowano obecność tylko 1267 osób wyznania mojżeszowego (33,2% wszystkich mieszkańców Ostrowa). Do 1939 roku liczba Żydów wzrosła do 1994 osób (36,6% wszystkich mieszkańców). W okresie okupacji niemieckiej do Ostrowa przesiedlano Żydów z Lubartowa oraz z innych miejscowości nie tylko polskich. 19 maja 1942 roku podawano liczbę 3062 Żydów w Ostrowie. Większość z nich nie pochodziła z Ostrowa. W październiku 1942 roku przesiedlono ich wszystkich do Lubartowa, skąd dalej kierowani byli do obozów zagłady.
Cmentarz żydowski zniszczony został podczas wojny i być może po niej. Nie zachowały się żadne nagrobki. Obecnie około połowy tereny kirkutu zajmuje zabudowa i droga przecinająca go w poprzek. Na pozostałym terenie ustawiono tablice informacyjne. Jak widać na mapach WIG przy ulicy dochodzącej prostopadle do kirkutu znajdował się cmentarz chrześcijański. Przypomina o nim tylko nazwa tej ulicy – Unicka.
Zdjęcie wykonane z ul. Unickiej. Z prawej strony widać teren cmentarza z tablicami informacyjnymi.
Zabudowania widoczne w oddali wzniesiono na terenie cmentarza.
Zdjęcia z dnia 11.05.2012 r.
Korzystałem z informacji zamieszczonych na stronach:
Żydzi w Lublinie – artykuł autorstwa Roberta Kuwałka zatytułowany „Społeczność żydowska w Ostrowie Lubelskim”;
Wirtualny Sztetl – głównie informacje statystyczne.
Lokalizacja:
Pokaż Judaika na większej mapie